5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu sigorta kollarını; kısa vadeli sigorta kolları, uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası olmak üzere 3 ana başlıkta toplamıştır.
Kısa ve uzun vadeli sigorta kolları bakımından aşağıda sayılan kişiler hakkında uygulanacak sigorta kolları ve prim oranları şunlardır:
1.Hükümlü ve Tutuklular (5/a)
Cezaevleri bünyesinde oluşturulan tesis ve atölyelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular 4/A sigortalısı sayılmaktadır. Bu şekilde çalıştırılan hükümlülerin işvereni ile prim ödeme yükümlüsü çalıştırıldıkları kamu kurum ve kuruluşları olduğundan sigortalılık işlemlerine dair yükümlülükler, işveren sıfatıyla ilgili kamu kurum ve kuruluşları tarafından yerine getirilmektedir.
Bu kişilerin cezaevi bünyesindeki tesis ve atölyelerde çalıştırılması nedeniyle cezaevi ile aralarında hizmet akdi oluşmayıp, mahkemenin tayin edeceği vasileri aracılığı ile isteğe bağlı sigortalılık müracaatında bulunmaları mümkündür.
Cezaevinde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular hakkında İş Kazası ve Meslek Hastalığı ile Analık sigortası hükümleri uygulanıp prim oranı da %2’dir. Hükümlü ve tutuklular GSS kapsamında yer almamakta ve bu sigortalılar için hastalık sigortası hükümleri uygulanmamaktadır. Bu sebeple hastalık sigortasından rapor almaları halinde geçici iş göremezlik ödeneği ödenmemektedir.
2.Çıraklar, İşletmelerde Mesleki Eğitim Gören Öğrenciler ile İntörn Öğrenciler (5/b)
3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak ile işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler 4/A sigortalısı sayılır. Bu sigortalılardan %1 oranında İş Kazası ve Meslek Hastalığı ile Hastalık sigortası ve %5 oranında GSS (bakmakla yükümlü kişi olmayanlar hakkında) olmak üzere toplamda %6 oranında prim alınır. Bu sigortalıların prime esas kazançları asgari ücretin %50’si olup, primleri Milli Eğitim Bakanlığı bütçesine konulan ödenekten karşılanır.
3.Staja Tabi Tutulan Öğrenciler, Tamamlayıcı Eğitim - Alan Eğitimi Gören Öğrenciler, Kısmi Zamanlı Çalıştırılan Öğrenciler ile Bursiyerler (5/b)
Bu kişiler 4/A kapsamında sigortalı sayılmakta ve %1 oranında İş Kazası ve Meslek Hastalığı ile %5 oranında GSS primi (bakmakla yükümlü kişi olmayanlar hakkında) olmak üzere toplamda %6 oranında prim alınmaktadır. Bu sigortalıların işveren ve prim ödeme yükümlüsü MEB veya öğrenim gördükleri okullardır.
4.Harp Malulleri, 2330 ve 3713 Sayılı Kanunlar veya 5434 Sayılı Kanuna Göre Aylık Bağlanan Vazife Malulleri (5/c)
Harp malulleri ile 2330 sayılı Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun veya 2330 sayılı Kanun hükümleri uygulanarak aylık bağlanmasını gerektiren kanunlar veya 5434 sayılı Kanunun 56’ncı maddesi kapsamında aylık bağlanmış olanlardan, 4/A ve 4/B’ye tabi çalışanların aylıkları kesilmemektedir. Bu kişilerin 4/C kapsamında sigortalı olarak çalışmaya başlamaları halinde aylıkları kesilmekte iken 01.10.2008 tarihinden itibaren 3713 sayılı Kanun kapsamında vazife malullüğü aylığı bağlananların, 4/C kapsamında sigortalı olarak çalışmaları durumunda aylıkları kesilmemektedir.
Vazife ve harp malullüğü aylığı alanların 4/A ve 4/B’ye tabi şekilde çalışmaları durumunda haklarında İş Kazası ve Meslek Hastalığı sigortası hükümleri uygulanmaktadır. Bu kişilerin uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmayı istemeleri durumunda, isteklerini Kuruma bildirdikleri tarihi takip eden ay başından itibaren ayrıca uzun vadeli sigorta kolları uygulanacaktır.
4/C’ye tabi çalışanlar hakkında uzun vadeli sigorta kolları hükümleri uygulanacak olup ayrıca GSS primi alınmayacaktır.
5.İŞKUR Kursiyerleri (5/e)
İŞKUR tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme kurslarına katılan kursiyerler 4/A kapsamında sigortalı sayılmakta ve %1 oranında İş Kazası ve Meslek Hastalığı sigortası ile %4.5 oranında GSS olmak üzere toplamda %5.5 oranında prim alınmaktadır. Bu kişilerin prim ödeme yükümlüsü İŞKUR olmakla birlikte bu Kanun kapsamında işyeri ve işveren sayılmamaktadır.
İŞKUR kursiyerlerinin sigortalılıkları, kurstan ayrıldıkları tarihten itibaren sona ermekte, Kanunun 9’uncu maddesi gereğince ayrıca işten ayrılış bildirgesi verilmemektedir. İşten ayrılış tarihi olarak, APHB ile Kuruma bildirilen işten ayrılış tarihi dikkate alınacaktır.
6.Sosyal Güvenlik Sözleşmesi İmzalanmayan Ülkelere İşverenlerce Götürülen Türk İşçileri (5/g)
Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 4/A kapsamında sigortalı sayılmaktadırlar. Bu sigortalılar hakkında %2 oranında Kısa Vadeli Sigorta Kolları (iş kazası ve meslek hastalığı, hastalık, analık) ile %12.5 oranında GSS (%5 işçi - %7.5 işveren) olmak üzere toplamda %14.5 oranında prim alınmaktadır.
Yurt dışında çalıştırılan Türk işçileri talep etmeleri halinde isteğe bağlı sigortalı olup uzun vadeli sigorta kollarına tabi olabilirler. Bu durumda isteğe bağlı prim oranları %20 olarak uygulanır ve prim ödedikleri süreler 4/A kapsamında sigortalılık sayılır. İsteğe bağlı prim ödeyenlerden ayrıca GSS primi de alınmaz.